Bogata dendroflora Brzegu

Data publikacji artykułu: 26 maja, 2023

Brzeg to miasto położone na południowym wschodzie historycznego Dolnego Śląska. Jest prawie 900-letnim ośrodkiem miejskim i dziedziczy piastowską historię Śląska, ale posiada również ponadprzeciętne walory dendrologiczne. Otóż na blisko 100 ha powierzchni parków i zadrzewionych cmentarzy oraz ogrodów prywatnych, rośnie obecnie w Brzegu ponad 220 gatunków drzew i krzewów z różnych części świata, w tym z Ameryki Południowej i Północnej oraz z Azji Wschodniej.

Brzeg na ogół kojarzony jest z renesansowym zamkiem piastowskim (tzw. Śląski Wawel) i Gimnazjum Piastowskiego oraz dwoma kościołami – gotyckim pw. Św. Mikołaja i barokowym pw. Podwyższenia Krzyża Św., a także z renesansowym ratuszem i śródmiejskimi kamieniczkami. Poza tym miasto znane jest z produktów spożywczych (chałwa, dawniej też margaryna „Kama”) oraz maszyn rolniczych, pomp i silników elektrycznych. Ale niezaprzeczalnym atutem miasta jest również jego przyroda. Warto więc o niej więcej wiedzieć, jest ona bowiem niemal nieznana dla większości Polaków.

Dawne czasy

Pierwsze założenia ogrodowe w Brzegu powstały w średniowieczu i związane były z dworem piastowskich książąt linii legnicko – brzeskiej. Przełomem rozwoju brzeskiej zieleni miejskiej była klęska Prus zadana przez armie Napoleona na początku XIX w. i zburzenie fortyfikacji miejskich, w miejsce których wykreowano na obszarze dawnej fosy tereny obsadzone drzewami (obecnie Park Centralny, Park Chrobrego i Park Nadodrzański). Ponad 100 lat temu, na przełomie XIX i XX w. Brzeg był już znany jako „miasto zieleni” lub „miasto – ogród”, ponieważ pod koniec XIX w. to niespełna 30-tysieczne miasto posiadało 30 ha parków, a zieleń miejską tworzyło wówczas blisko 200 gatunkami różnych drzew i krzewów. O ówczesnej atrakcyjności Brzegu świadczy fakt, iż do tego „miasta – ogrodu” sprowadzali się emeryci z niedalekiego Wrocławia. Te zielone walory Brzegu uatrakcyjniło jeszcze bardziej utworzenia na początku XX w. rozległego Parku Wolności. Czasy II wojny światowej zatrzymał rozwój miejskich terenów zielonych, podobnie było też w początkowych latach powojennych, kiedy najpierw odbudowywano miasto po zniszczeniach zadanych przez oddziały sowieckie, a następnie (lata 50 – 70. XX w.) trwała jego industrializacja, m. in. kosztem unicestwienia niektórych gatunków drzew i krzewów. Mimo utraty części taksonów, nadal podkreślano specyfikę dużej ilości różnych drzew i krzewów w Brzegu (Czajkowski 1967, Peszko 2021).

Do największych osobliwości flory Brzegu w drugiej połowie XX w., należały takie gatunki, jak:

– z Europy Południowej i Azji Zachodniej – świerk kaukaski, sosna rumelijska, skrzydłorzech kaukaski, leszczyna turecka i południowa, dąb burgundzki i węgierski, a także dąb kaukaski, jaśminowiec wonny, klon kaukaski i tatarski,

– z Azji Wschodniej – metasekwoja chińska, jodła Nikko, grujecznik japoński, żylistek szorstki, pigwowiec japoński, bożodrzew, klon Ginnala i kalina japońska,

– kilkanaście taksonów z Ameryki Północnej, w tym świerk biały, sosna żółta i wydmowa, a także cypryśnik błotny i żywotnik olbrzymi, a z gatunków liściastych: orzesznik pięciolistkowy, brzoza papierowa, oraz dąb dachówkowaty, biały, szkarłatny i wielkoowocowy, a także wiązowiec zachodni, tulipanowiec amerykański, głóg szkarłatny i długociernisty, glediczia trójcierniowa, strączyn żółty, robinia lepka, kasztanowiec plamisty, lipa amerykańska oraz katalpa zwyczajna i żółtokwiatowa (Stajszczyk 2006, Stajszczyk 2021).

Nowe czasy i nowe gatunki

Ponowny rozwój dendroflory Brzegu nastąpił na przełomie XX i XXI w. i proces ten trwa do dziś. Obecnie w mieście egzystuje ponad 220 gatunków drzew i krzewów, z czego większość w miejskich parkach. W ostatnich latach na terenie Brzegu pojawiły się gatunki, których wcześniej tu nie było. Ich obecność jest możliwa ze względu na wyraźne ocieplenie półrocza zimowego. Od 20 lat rośnie w Brzegu pochodząca z Ameryki Południowej araukaria chilijska oraz występująca na południu i wschodzie Azji albicja jedwabista. Z Azji wywodzi się także budleja Dawida, dereń kousa, cedr libański, kalina wonna, oczar, paulownia cesarska i palma – szorstkowiec Fortunego, zaś z gatunków śródziemnomorskich w Brzegu rośnie np. figowiec owocowy, kasztan jadalny i laurowiśnia wschodnia (Stajszczyk 2021).

Przyszłość

Warunki funkcjonowania drzew i krzewów na obszarze miasta, charakteryzującego się własną specyfiką termiczną (tzw. wyspy ciepła) oraz coraz wyraźniejsza tendencja do zmniejszania się liczby mroźnych dni w okresie zimowym, dają szansę na skuteczne wprowadzenie kolejnych przedstawicieli śródziemnomorskiej oraz wschodnioazjatyckiej i amerykańskiej dendroflory na teren Brzegu. Chodzi o gatunki nieinwazyjne, takie jak np. mamutowiec olbrzymi, sekwoja wieczniezielona, choina chińska z taksonów iglastych i wiele gatunków liściastych, m. in. chmielograb europejski, brzostownica kaukaska, wiązowiec południowy, parocja perska, itp. Tym samym w najbliższej przyszłości Brzeg ma szansę utrzymać swą dotychczasową sławę miasta – ogrodu, zwłaszcza, iż miasto ma wszelkie aktywa wykreowania się na ośrodek o ponadprzeciętnych walorach turystycznych w skali nie tylko całego regionu śląskiego, ale wręcz w skali ogólnopolskiej (Stajszczyk 2020.

Parki Brzegu

Brzeg z sześcioma parkami o powierzchni ponad 90 ha i co najmniej 110 gatunkami drzew z różnych części Europy oraz Azji i Ameryki Północnej, to ewenement w skali Polski. Wysokie walory brzeskich parków wzmacnia zasiedlająca je awifauna, typowa dla dojrzałych leśnych drzewostanów grądowych i buczyn.

Sześć obszarów parkowych (w tym cztery w śródmieściu), o łącznej powierzchni ponad 90 ha, ze starymi fragmentami liściastego drzewostanu, decyduje o przyrodniczym bogactwie miasta. W bezpośrednim sąsiedztwie centrum miasta, na terenie dawnej fosy, funkcjonują cztery parki – Nadodrzański, Chrobrego, Centralny i najmłodszy – Staromiejski. Dwa pozostałe parki znajdują się w południowej części miasta – niewielki Park Ptasi położony jest na skraju osiedla z lat 70-tych XX w., a największy (ok. 66 ha powierzchni) i najbogatszy przyrodniczo Park Wolności, obejmuje południowo – zachodnie peryferie miasta.

Wszystkie parki w Brzegu są dostępne dla zwiedzających. Zmodernizowane w ostatnich latach aleje umożliwiają bezpieczny wjazd wózkami oraz hulajnogami i rowerami. Część alei jest oświetlona nocą.

Do Brzegu naprawdę warto przyjechać, choć na kilka godzin, by obejrzeć wspaniałe parki z wielką różnorodnością drzew i krzewów.

Literatura cytowana:

Czajkowski J. 1967. Drzewa i krzewy miasta Brzegu. Opole.

Peszko A. 2021. Tereny zieleni w dziejach Brzegu. w: Baran R., Dąbrowska S. Peszko A., Stajszczyk M. Przechadzki Brzegu. Opowieść o brzeskich terenach zieleni. Brzeg.

Stajszczyk M. 2006. Przyrodnicze walory Brzegu. w: Peszko A. i Stajszczyk M. Brzeg bliski wszystkim. Bydgoszcz.

Stajszczyk M. 2020. Niezwykła dendroflora Brzegu. w: Biologia w szkole. 6 (37): 16 – 19.

Stajszczyk M. 2021. Flora Brzegu. w: Baran R., Dąbrowska S. Peszko A., Stajszczyk M. Przechadzki Brzegu. Opowieść o brzeskich terenach zieleni. Brzeg.

Opracował: Marek Stajszczyk