Ratusz w Brzegu

Od samego zarania lokowanych na prawie niemieckim miast na Śląsku rynek spełniał pierwszorzędną rolę na tle miejskich ulic i placów. To do niego biegły główne drogi, to on służył celom handlowym i administracyjnym, to on był najbardziej prestiżową lokalizacją w mieście. Nie dziwi więc fakt, że w lokowanym w połowie XIII wieku Brzegu jednym z pierwszych obiektów wzniesionych z trwałych materiałów była zlokalizowana na rynku wieża. Górując nad miastem nie tylko była wykorzystywana do celów administracyjnych, ale również stanowiła symbol lokalnych władz. Z czasem w jej okolicy drewniane, nietrwałe obiekty handlowe zaczęto także zastępować murowanymi kramami.

Wraz z upływem kolejnych dziesięcioleci w zachodniej części bloku śródrynkowego oprócz wieży zaczęły powstawać zabudowania przeznaczone na siedzibę ukształtowanej na początku XIV wieku rady miejskiej. Od tego czasu można mówić o istnieniu w Brzegu ratusza miejskiego. W ciągu XIV wieku uformował się też podział na zachodnią, administracyjną część bloku zabudowy śródrynkowej oraz wschodnią, handlową.

W dobie średniowiecza brzeski ratusz wielokrotnie padał ofiarą wielu nieszczęść, takich jak pożary, wojny lub katastrofy budowlane. Dawały one jednak impuls do kolejnych przebudów gmachu. Na przełomie XV i XVI wieku gotycki budynek ratusza składał się z dwóch równolegle stojących do siebie budynków, z których południowy był mniejszy, a północny większy. Posiadały one ceglane elewacje malowane na czerwono, dekorowane blendami okiennymi. Od strony zachodniej obydwa gmachy zdobiły szczyty. Symbol władz miejskich – wieża ratuszowa była wtedy nakryta strzelistym hełmem z wieńcem, który tworzył krenelaż oraz rząd małych wieżyczek zlokalizowanych na ośmiu rogach głównej wieży.

Gotycki budynek brzeskiego ratusza w połowie XVI wieku nie zaspokajał już aspiracji władz miejskich. Z tego powodu przygotowywały się one do przebudowy obiektu w nowym stylu. Działania te przyspieszył pożar, który wybuchł w 1569 roku. W czasie tej katastrofy spłonęły 72 domy i siedziba rady miejskiej. Przygotowania do odbudowy ratusza ruszyła jeszcze w tym samym roku.

Od początku pracami nad zniszczonym gmachem żywo interesował się książę brzeski Jerzy II, który im patronował i wspierał. Przy odbudowie działali wybitni włoscy architekci: Jakub Parr i Bernard Niuron. Pod ich wpływem powstał do 1572 roku reprezentacyjny budynek mający formę pałacu miejskiego. Wykorzystując stare, gotyckie mury architekci ukształtowali nowy obiekt na planie prostokątnej podkowy. Od zachodu stworzyli fasadę reprezentacyjną z arkadową loggią flankowaną dwoma wieżami komunikacyjnymi oraz trzema lukarnami w formie szczytów. Wieża zegarowa została nadbudowana do 1577 roku. Ustawiono na niej ażurową balustradę i ośmioboczny kiosk, który przykryto renesansowym hełmem z dwoma przeźroczami. Jej elewację ozdobiono dekoracją sgraffitową o formie ciosów diamentowych.

Uformowana w ten sposób bryła siedziby rady miejskiej w Brzegu bez większych przekształceń szczęśliwie przetrwała do dziś. W ciągu stuleci częściowo zmieniały się jedynie funkcje ratuszowych wnętrz oraz wystój elewacji. W 1646 roku wielka sala znajdująca się na pierwszym piętrze skrzydła południowego zyskała efektowny, modrzewiowy strop. W 1660 roku przebudowano szczyt wschodni skrzydła południowego. Prawdopodobnie około 1670 roku dziedziniec wewnętrzny został ozdobiony dekoracją malarską wokół okien i w pasie poniżej gzymsu. W latach 40. XVIII wieku powstała reprezentacyjna sala rady miejskiej w jednym z pomieszczeń pierwszego piętra skrzydła północnego. W XIX wieku zmieniono układ okien wież komunikacyjnych fasady zachodniej. Z niszczycielskiej II wojny światowej brzeski ratusz wyszedł bez większych uszkodzeń.

Dziś w Brzegu znajduje się obiekt z wielu powodów niezwykły. Ratusz jest nie tylko oryginalnie zachowanym renesansowym gmachem. To dzieło sztuki o skali ponadregionalnej, którego klimat potrafi przenieść w czasie. Nie jest też martwym zabytkiem. Do dziś wykorzystywany jest w celach administracyjnych, a w jego wnętrzu, podobnie jak przed wiekami, odbywają się sesje rady miejskiej oraz różne wydarzenia kulturalne. Zachęcamy więc i serdecznie zapraszamy do odwiedzin tej perły śląskiego renesansu.. Na zwiedzanie można umówić się, dzwoniąc pod numer: 538 280 500.

Obserwuj nas na Facebooku oraz Instagramie

Projekt pod nazwą: „Adaptacja Sali Rajców, tzw. skarbca oraz gotyckiej Sali w wieży ratusza na cele muzealne, etap II”

W brzeskim ratuszu od III kwartału 2020 do II kwartału 2022 roku realizowano projekt pn. „Adaptacja Sali Rajców, tzw. skarbca oraz gotyckiej Sali w wieży ratusza na cele muzealne, etap II” współfinansowany ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2014-2020.

W ramach projektu przeprowadzono prace restauratorsko-konserwatorskie pomieszczeń gmachu. W barokowej Sali Rajców dokonano prac konserwatorskich przy balustradzie, kominku, drzwiach, osiemnastowiecznym globusie, zrekonstruowano dwie kraty regencyjne na balustradę. Zakupiono także wyposażenie w postaci dziewiętnastowiecznego stołu i ośmiu krzeseł. Wykonano tablicę informacyjną z tłumaczeniem na język Braille’a oraz aplikację na urządzenia mobilne, dzięki której dzieje ratusza oraz pomieszczeń objętych projektem są opowiadane „na głos” po jej ściągnięciu i uruchomieniu, co zwiększa dostępność budynku.

Celem projektu było zwiększenie dostępności zasobów kulturowych Gminy Brzeg dla mieszkańców i turystów oraz zachowanie w dobrym stanie obiektów zabytkowych tak, aby mogły być one dostępne nie tylko dla obecnych, ale i przyszłych pokoleń.

Projekt realizowany był w partnerstwie z Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. Wartość całkowita projektu to 670.484,81zł, a przyznane dofinansowanie to 299.978,06 zł.

Kapsuła czasu – tak zwykło się określać pojemnik lub miejsce, w którym umieszcza się różne przedmioty bądź informacje przeznaczone dla przyszłych pokoleń. Zwykle tworzy się je i ukrywa w miejscach trudno dostępnych podczas ważnych wydarzeń i uroczystości, jak np. wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę, zakończenia budowy jakiegoś ważnego gmachu publicznego. Trudno jest ustalić najstarsze, w pełni świadome stworzenie takiej kapsuły. Naukowcy spierają się, która z odnalezionych do tej pory na świecie kapsuła była pierwszą. Z analizy najstarszego dokumentu z 1571 r. z kapsuły odkrytej w lipcu 2016 r. w gałce hełmu ratusza w Brzegu pierwszeństwo to należy się brzeskiemu ratuszowi.

Kapsuły czasu w brzeskim ratuszu – Ratusz w Brzegu to renesansowy budynek siedziby władz miejskich będący dziełem Jakuba Parra i Bernarda Niurona z lat 1570-1577, wybudowany w miejscu spalonego w 1569 r. ratusza gotyckiego. Wzniesiony został na planie prostokątnej podkowy z wyróżniającą się fasadą zachodnią z dwiema wieżami schodowymi i rozpiętą pomiędzy nimi arkadową loggią. Jej przysadzistą formę osłabiają szczyty facjat i hełmy wież bocznych oraz wyrastająca w głębi wysoka wieża z ażurowym renesansowym hełmem. Renesansowe hełmy bocznych wież klatek schodowych fasady zachodniej oraz efektowny hełm wieży wieńczą charakterystyczne złote kule.

Wielce prawdopodobne było więc, że w nich mogły zostać ukryte umieszczone przez naszych poprzedników kapsuły czasu. Potwierdziły to zarówno źródła historyczne, jak i same znaleziska z hełmów brzeskich wież ratuszowych. Zacznijmy jednak od początku. Po raz pierwszy kapsułę czasu umieszczono w gałce hełmu wieży brzeskiego ratusza 13 lipca 1576 r., o czym informuje najstarszy z odnalezionych dokumentów. Kolejne kapsuły umieszczono w gałkach wież wieńczących ryzality zachodniej, reprezentacyjnej fasady ratusza 6 września 1660 r. (odnalezione w 1979 r. i przekazane do Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu). W krótkim dokumencie z tego roku zawarto informację o wykonanych pracach remontowych przy hełmach obydwu wież zachodnich oraz skład rady miejskiej: burmistrz Martin Schmidt oraz radni: Martin Gerhard, Wolfgang Friedrich, Nicolaus Treptaw, Zacharias Pöpler i notariusz Walentinus Gerhard. W 1822 r. i w 1874 r. do tej kapsuły dołożono jeszcze kolejne dokumenty z wykazem brzeskich osobistości tego okresu i cenami różnorodnych towarów. Można z nich dowiedzieć się, że w 1822 roku mendel jaj kosztował 2 srebrne grosze i 7 fenigów, a w 1874 roku już 6 groszy i 6 fenigów. Odnalezione dokumenty przekazane zostały do Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. W to miejsce w 1979 r. włożone zostały nowe dokumenty z informacjami o mieszkańcach, ważnymi wydarzeniami ze współczesności oraz drobne obiegowe monety, ofiarowane przez budowlańców remontujących wieżę. Całość zafoliowano i ostemplowano pieczęciami dyrektora Pawła Kozerskiego i kierownika budowy Jana Sajdaka.

W 2016 roku prowadząc prace przygotowawcze przy remoncie renesansowego hełmu pracownicy dostrzegli, iż wewnątrz gałki znajdują się dwie tuby, jak przypuszczano tzw. kapsuły czasu. Początkowo ściągnięcie, a następnie otworzenie kapsuł zaplanowano na środę 6 lipca 2016 r. Jednak silny wiatr uniemożliwił te czynności. Kolejna próba została podjęta 26 lipca i wtedy pracownicy firmy remontującej dach ratusza, zdjęli gałkę razem z iglicą i przenieśli te elementy do sali stropowej brzeskiego ratusza. Tam wyjęli z wnętrza dwie kapsuły w formie tuby z uszkodzeniami w formie widocznych dość dużych otworów. Zdjęto także chorągiew wiatrowskazu oraz maszt stanowiący iglicę. Ze względów bezpieczeństwa nie otwierano jednak samych kapsuł i zdecydowano o ich przekazaniu do Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Tam po przeprowadzonych wstępnych pracach konserwatorskich zaprezentowano je w dniu 25 sierpnia 2016 r. w obecności burmistrza Jerzego Wrębiaka, dyrektora Archiwum we Wrocławiu Janusza Gołaszewskiego oraz zastępcy dyrektora Archiwum w Opolu Sławomira Marchela. Okazało się, że kapsuły zawierają szereg cennych dokumentów, numizmatów i starodruków z okresu od XVI w. do początku XIX w.

Eksponaty z kapsuły czasu:

1. Pół talerza z cyny; 1692 r.

2. Tuba metalowa z wiekiem; 1798 r.

3. Tuba metalowa z wiekiem; 1822 r.

4. Halerz miedziany, Brzeg, 1622-1623 r.

5. Dukat trzech braci: Jerzego, Ludwika i Christiana – książąt legnicko-brzesko-wołowskich, 1658 r.

6. Trzy krajcary trzech braci: Jerzego, Ludwika i Christiana – książąt legnicko-brzesko-wołowskich; 1657 r.

7. Klipa miedziana, Brzeg, 1622-1623 r.

8. Cztery naturalne, przycięte i temperowane gęsie pióra do pisania.

9. Składający się z 54. kart zeszyt z nutami; 1839 r.

10. Pojemnik metalowy.

11.Tuba metalowa.